آشنایی با انواع متغیرها

در این مقاله انواع متغیرها در آمار را با مثال بررسی می‌کنیم.

تعریف متغیر

متغیر به ویژگی گفته می‌شود که در جمعیت قابل اندازه‌گیری یا شمارش است. مثل قد، وزن، تعداد فرزند و سن.

تعریف پارامتر

پارامتر کمیتی است که ویژگی یک جمعیت خاص را مشخص می‌کند. مثل میانگین وزن، میانه قد یا نسبت درختان آلوده.

انواع متغیرها

متغیرها بر مبنای مقیاس اندازه‌گیری به دسته متغیرهای کمی (عددی) (Numerical) و متغیرهای کیفی (طبقه‌ای ) (Categorical) تقسیم می‌شوند (شکل 1).

شکل 1. انواع متغیرها

متغیرهای طبقه‌ای به دو دسته رتبه‌ای (Ordinal) و اسمی (Nominal) تقسیم می‌شوند. متغیرهای کمی نیز به دو دسته کمی پیوسته (Continuous) و کمی گسسته (Discrete) تقسیم می‌شوند (شکل 2).

شکل 2. تقسیم بندی انواع متغیرهای کمی و کیفی

انواع متغیرهای کیفی

متغیرهایی که طبقه‌ای هستند را متغیرهای کیفی می‌نامیم که دارای دو نوع رتبه‌ای و اسمی هستند.

متغیرهای کیفی رتبه‌ای

اگر طبقات یک متغیر بطور طبیعی دارای ترتیب باشند این متغیر را کیفی رتبه‌ای یا ترتیبی می‌نامیم. مثلاً دانش‌‌آموزان یک کلاس را بر مبنای کیفیت هوش می‌توانیم به سه دسته 1-ضعیف، 2-خوب و 3-عالی تقسیم کنیم. چون طبقات این متغیر دارای ترتیب طبیعی است، متغیر کیفیت هوش را می‌توان جزء متغیرهای کیفی رتبه‌ای دسته بندی کرد.

متغیرهای کیفی اسمی

اگر طبقات یک متغیر ترتیب خاصی نداشته باشند، این متغیر را کیفی اسمی می‌نامیم. مانند متغیر رنگ چشم که ‌می‌تواند دارای طبقات قهوه‌ای، مشکی، آبی و سبز باشد. چون طبقات این متغیر دارای ترتیب خاصی نیست این متغیر از نوع کیفی اسمی است.

انواع متغیرهای کمی (عددی)

متغیرهایی که با یک ابزار یا یک وسیله سنجش می‌شوند را متغیرهای عددی یا کمی می‌نامیم.

متغیرهای عددی گسسته

متغیرهایی هستند که مقادیر عددی صحیح و مجزا می‌گیرند. مثلاً یک تاس فقط می‌تواند دارای شش وجه باشد و فقط می‌تواند شامل شش عدد صحیح باشد. یا تعداد دانش‌آموزان یک کلاس، یک متغیر کمی گسسته است. به عنوان مثال ما نمی‌توانیم 35.6 دانش‌آموز در کلاس داشته باشیم و متغیر تعداد دانش‌آموز، می‌تواند فقط یک عدد صحیح داشته باشد.

متغیرهای عددی پیوسته

متغیرهای پیوسته عموماً تعداد اعداد زیادی می‌توانند دریافت کنند. این متغیرها عموماً توسط یک ابزار یا وسیله اندازه‌گیری یا سنجش می‌شوند. به عنوان مثال ما می‌توانیم وزن و قد افراد را با مقیاس مشخص با استفاده از ترازو یا متر اندازه‌گیری کنیم.

مثال در مورد انواع متغیرها

فرض کنید شش متغیر مختلف را در هفت بیمار اندازه‌گیری کرده‌ایم. این شش متغیر شامل سن، وزن، جنسیت، وضعیت بیماری، فشار خون سیتولیک و میزان درد است (شکل 3).

شکل 3. انواع متغیرها

مطابق شکل 3، متغیرهای وزن و فشار خون از نوع کمی پیوسته هستند. در حالی‌که متغیر سن، از نوع کمی گسسته است.

متغیرهای جنسیت و وضعیت بیماری از نوع طبقه‌ای هستند. جنسیت یک متغیر طبقه‌ای اسمی و شدت بیماری متغیر طبقه‌ای رتبه‌ای است. اگرچه متغیر میزان درد شامل تعدادی عدد است. اما این متغیر از نوع رتبه‌ای است. زیرا اعداد مقیاسی از یک تا 10 دارند و شرایط این متغیر همانند متغیر وضعیت بیماری است.

انتخاب نوع متغیر در نرم افزار SPSS

بیشتر نرم افزارهای آماری مانند SPSS، بین متغیرهای کمی پیوسته و گسسته تمایزی قائل نمی‌شوند. به عنوان مثال، نوع متغیر در این نرم افزار می‌تواند از نوع Scale انتخاب شود که هم برای مقادیر پیوسته و هم برای مقادیر گسسته استفاده می‌شود (شکل 4).

شکل 4. انتخاب نوع متغیر کمی در نرم افزار SPSS

اما متغیرهای طبقه‌ای می‌توانند دو نوع رتبه‌ای (Ordinal) و یا اسمی (Nominal) باشند.

شکل 5. انتخاب نوع متغیر اسمی یا رتبه‌ای در نرم افزار SPSS

چگونه مقیاس یک متغیر را تغییر دهیم؟

برای تجزیه و تحلیل آماری گاهی اوقات تغییر مقیاس داده‌ها ضروری است. فرض کنید میزان فشار خون سیستولیک هشت بیمار را اندازه‌گیری کرده‌ایم. در این حالت می‌توانیم به جای استفاده از داده‌های اصلی، مقادیر فشار خون را در طبقات پائین، نرمال و بالا طبقه بندی کنیم. به این صورت که اگر فشار خون فرد کمتر از 90 میلی‌متر جیوه بود، در طبقه پائین دسته‌بندی می‌شود. اگر فشار خون فرد بین 90-120 میلی‌متر جیوه بود، در دسته نرمال و اگر فشار خون فرد <120 میلی‌متر جیوه بود، در دسته بالا قرار می‌گیرد.

شکل 6. طبقه‌بندی متغیر فشار خون

پس با لحاظ قواعد طبقه‌بندی، توانستیم متغیر فشار خون را به سه طبقه تقسیم کنیم.

یک مزیت برای این نوع طبقه بندی این است که می‌توانیم به عنوان مثال نسبت بیمارانی که فشار خون پائین، نرمال یا بالا دارند را محاسبه کنیم. مثلاً در این آزمایش، 25 درصد از بیماران، فشار خون پائین، 25 درصد فشار خون نرمال و 50 درصد فشار خون بالا داشتند.